Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Στύλο
Στο κέντρο του χωριού Στύλος σώζεται ο δίκλιτος ναός αφιερωμένος στους άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και άγιο Νικόλαο. Το σύμπλεγμα ανήκε στο μετόχι της μονής του αγίου Ιωάννη του Θεολόγου της Πάτμου.
Το βόρειο παρεκκλήσιο, αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο χρονολογείται στον 13ο αι. και φέρει σπαράγματα τοιχογραφικού διακόσμου από την περίοδο. Τον 15ο αι. προστέθηκε κλίτος αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο στα νότια. Φέρει τοιχογραφικό διάκοσμο, αφιέρωμα του μοναχού Νικοδήμου, βάσει επιγραφής. Ο σταυρεπίστεγος νάρθηκας κατασκευάστηκε και τοιχογραφήθηκε πιθανόν από την μητροπολιτική μονή μεταξύ του 1271 και 1280. Στον βόρειο τοίχο του σώζεται σε επιγραφή το όνομα της μοναχής Ευφροσύνης Δρακοντο(πούλου).
Ανασκαφικές εργασίες στο εσωτερικό και το εξωτερικό του ναού αποκάλυψαν την ύπαρξη δύο προγενέστερων ναών μικρότερους μεγέθους στο βόρειο παρεκκλήσιο. Το αρχαιότερο σωζόμενο τμήμα από τους υφιστάμενους ναούς αποτελεί ο νότιος τοίχος του βόρειου ναού, που φιλοξενεί τις τοιχογραφίες των μέσω του 13ου αι. Η καμάρα, ο βόρειος τοίχος και η αψίδα του ιερού αποτελούν ανακατασκευές του 15ου αι. Στην συνέχεια προστέθηκε ο νάρθηκας και τέλος το κλίτος του αγίου Νικολάου.
Ο ναός έχει ανακατασκευαστεί πολλές φορές στην ίδια θέση λόγω της αστάθειας του εδάφους και της διαρκούς επίχωσής του λόγω του επικλινούς της θέσης, στην οποία είναι κτισμένος. Γύρω και μέσα από το ναό ανασκάφηκαν περίπου επτά στρώματα τάφων από το νεκροταφείο του οικισμού με ενδιαφέροντα ευρήματα για τη ζωή του τόπου από τη Δεύτερη Βυζαντινή Περίοδο της Κρήτης.
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος και Νικόλαος Στύλος. Διακρίνονται οι αψίδες των δύο παρεκκλησίων. Άποψη από τα ΝΑ. (πηγή: Σωτήρης Ζαπαντιώτης).
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος και Νικόλαος Στύλος. Η νότια όψη του ναού με την θύρα εισόδου. Άποψη από τα Ν. (πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριανάκη).
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος και Νικόλαος Στύλος. Ο ναός πριν την αποκατάστασή του. Άποψη από τα ΒΔ. (πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριανάκη).
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος και Νικόλαος. Ανασκαφικές εργασίες εντός του βόρειου κλίτους. Διακρίνονται τάφοι καθώς και τοίχοι προγενέστερου ναού. Άποψη από τα ΝΔ. (πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριανάκη).
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος και Νικόλαος Στύλος. Η αψίδα του νότιου κλίτους. Διακρίνεται τοιχογραφικός διάκοσμος των αρχών του 15ου αι. (πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριανάκη).
O Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Στύλο στη Διαδρομή της Διαχρονίας
O Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Στύλο στη Διαδρομή της Βιωσιμότητας
Οι ναοί ακολουθούν τον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο, του απλού μονόχωρου, ενώ πιθανόν ο κάθε νεότερος ναός κατασκευάζεται από το οικοδομικό υλικό από τον προϋπάρχοντα. Η πρακτική της επανάχρησης διακρίνεται ξεκάθαρα στο τοιχίο μπροστά από την κύρια είσοδο στον ναό, όπου εντοπίζονται εντοιχισμένα spolia (οικοδομικό υλικό σε δεύτερη χρήση) από προηγούμενο κτήριο.
-
- Τμήμα αμφικίονισκου ενσωματωμένο στην τοιχοποιία τοιχίου. Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, Στύλος. (πηγή: Μαρία Ανδριανάκη)
O Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Στύλο στη Διαδρομή της Αγροτικής Ζωής
Μετά από ανασκαφική έρευνα η διαδοχική ανέγερση και κατάρρευση τουλάχιστον δύο φορές των δύο ναών, αντανακλά την σημασία της ύπαρξής τους σε μια περιοχή όπου η αγροτική δραστηριότητα ήταν έντονη αλλά και διαχρονική. Άλλωστε η μονή Πάτμου αποτελούσε τον κύριο «γαιοκτήμονα» της περιοχής, καθώς έπαιζε ρόλο ανάλογο με αυτόν των αρχόντων. Οι κάτοικοι των χωριών εργάζονταν στα κτήματα του μετοχιού, ενώ το μετόχι καθόριζε στην πραγματικότητα τους όρους ζωής στην περιοχή.
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος και Άγιος Νικόλαος Στύλος. Βόρειο κλίτος. Διακρίνονται οι τοίχοι από προγενέστερο ναό. (Πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριανάκη).
O Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Στύλο στη Διαδρομή της Ζωής και του Θανάτου
Οι τάφοι αυτοί υποδεικνύουν την επιθυμία των Χριστιανών να θάβονται εντός των περιβόλων αλλά και στο εσωτερικό των ναών.
Η Διαδρομή της Ζωής και του Θανάτου
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, Στύλος. Αρκοσόλιο από τον περίβολο του ναού. (πηγή: Μαρία Ανδριανάκη).
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, Στύλος. Ταφές που αποκαλύφθηκαν στο εξωτερικό του ναού κατά τις ανασκαφικές εργασίες. (πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριανάκη).
O Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον Στύλο στη Διαδρομή της Βυζαντινής τέχνης
Από το βόρειο παρεκκλήσιο, που είναι αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο σώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών του 13ου αι. Διακρίνεται η κολοσσική παράσταση του αγίου Ιωάννη μαζί με τον Πρόχορο στο τυφλό αψίδωμα του νότιου τοίχου. Η παράσταση εικονίζει τον ευαγγελιστή όταν υπαγορεύει το όραμά της Αποκάλυψης στον μαθητή του. Η χείρα του θεού πάνω από την κεφαλή του Ιωάννη αποδίδει την θεία έμπνευση. Διακρίνεται επίσης η σκηνή της Βάπτισης στον δυτικό τοίχο καθώς και σκηνή μαρτυρίου αγίου. Στην κατώτερη τοιχογραφική ζώνη εικονίζονται μορφές μεμονωμένων αγίων, όπως ο μοναχός άγιος Αντώνιος. Η ζωγραφική του βόρειου παρεκκλησίου αποτελεί έργο ικανού λαϊκού ζωγράφου που ακολουθεί τις παραδεδομένες τάσεις τις εποχής του.
Από τον σταυρεπίστεγο νάρθηκα του ναού σώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών.
Σε καλύτερη κατάσταση σώζεται ο τοιχογραφικός διάκοσμος του νότιου ναού, αφιερωμένου στον άγιο Νικόλαο. Η σωζόμενη μορφή διακόνου από τον τοίχο του ιερού καθώς και ιεράρχη από τον νότιο τοίχο μαρτυρούν ζωγράφο ενήμερο καλλιτεχνικά για τις σύγχρονες με την εποχή του τάσεις.
Η Διαδρομή της Βυζαντινής τέχνης
-
- Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, Στύλος. Κλίτος αγίου Νικολάου. Διάκονος από το ιερό βήμα. (πηγή: Μαρία Ανδριανάκη).
Στύλος
Ο Στύλος βρίσκεται σε υψόμετρο 40 μέτρων, στις όχθες του ποταμού Κοιλιάρη, και διαθέτει άφθονες πηγές.
Απέχει 18 χιλιόμετρα από τα Χανιά.
