Ιερός Ναός Παναγίας στον Αλίκαμπο
Ο ναός είναι κτισμένος σε γεωργική περιοχή έξω από το χωριό Αλίκαμπος. Πρόκειται για απλό, μονόχωρο, καμαροσκεπή ναό, μικρών διαστάσεων. Στο εξωτερικό φέρει χαρακτηριστικό διάκοσμο με πλήθος εφυαλωμένων πινακίων (πιάτων με εφυάλωση). Η τοιχογράφηση του ιερού χρονολογείται στα τέλη του 13ου αι. και αποτελεί έργο τοπικού ζωγράφου. Η τοιχογράφηση του κυρίως ναού χρονολογείται με επιγραφή στα 1316. Η επιγραφή παραδίδει και το όνομα του δημοφιλούς ζωγράφου της δυτικής Κρήτης Ιωάννη Παγωμένου, ο οποίος 9 χρόνια αργότερα πραγματοποίησε την τοιχογράφηση του γειτονικού αγίου Νικολάου της Μάζας.
Ο ναός είναι γνωστός ως η Παναγία Σηροθιανή. Είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου.Στο ιερό σώζονται παραστάσεις από τον λειτουργικό κύκλο. Στην ανώτερη ζώνη του κυρίως ναού διακρίνονται παραστάσεις από την ζωή του Χριστού και της μητέρας του. Μεμονωμένες μορφές γυναικών και ανδρών αγίων κοσμούν την κατώτερη ζώνη του ναού. Δίπλα στην μορφή του αγίου Γεωργίου ξεχωρίζει η απεικόνιση σε μικρότερη κλίμακα της δωρήτριας μοναχής Μάρθας. Δύο ακόμη κτητορικές απεικονίσεις σώζονται στον δυτικό τοίχο κάτω από την επιγραφή του ναού. Πρόκειται για κτητορικό ζεύγος που παρουσιάζει ομοίωμα ναού. Οι δύο σύζυγοι προφανώς χρηματοδότησαν την κατασκευή του ναού. Το ομοίωμα του ναού δεν αποδίδει το πραγματικό κτίσμα αλλά ακολουθεί την συνήθη τυπολογία των ομοιωμάτων ναών που εικονογραφούνταν στις κτητορικές παραστάσεις.
Η ζωγραφική του κυρίως ναού αποτελεί το τρίτο κατά χρονολογική σειρά σωζόμενο έργο του Ιωάννη Παγωμένου, το οποίο φέρει την υπογραφή του. Στο έργο του λαϊκού ζωγράφου απαντούν στοιχεία σύγχρονα με την εποχή του, παρότι κυριαρχούν οι παλαιότερες τάσεις ζωγραφικής. Καθώς τα έργα του ζωγράφου πραγματοποιούνται την περίοδο της Βενετοκρατίας διάσπαρτα είναι τα στοιχεία που επιδρούν από την δυτική τέχνη. Ωστόσο ο Παγωμένος αξιοποιεί τα μοτίβα αυτά σε στοιχεία που σχετίζονται με τον καθημερινό βίο, όπως απεικονίσεις αρχιτεκτονικών στοιχείων και σε ενδυμασίες κοσμικών προσώπων.
-
- Ναός Παναγίας, Αλίκαμπος. Ο ναός. Άποψη από τα ΒΔ. (πηγή: Σωτήρης Ζαπαντιώτης).
-
- Ναός Παναγίας, Αλίκαμπος. Η δυτική όψη του ναού με την κύρια είσοδο. Διακρίνονται τα εμφυαλωμένα πινάκια. (πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριανάκη).
-
- Παναγία, Αλίκαμπος. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος της αψίδας. (πηγή: Αρχείο Μιχάλη Ανδριάνακη).
Ο Ιερός Ναός Παναγίας στον Αλίκαμπο στη Διαδρομή της Διαχρονίας
O Ιερός Ναός Παναγίας στον Αλίκαμπο στη Διαδρομή της Αγροτικής Ζωής
O Ιερός Ναός Παναγίας στον Αλίκαμπο στη Διαδρομή της Ζωής και του Θανάτου
Ο Ιερός Ναός Παναγίας στον Αλίκαμπο στη Διαδρομή της Βυζαντινής τέχνης
Στον ναό της Παναγίας στον Αλίκαμπο διακρίνεται το έργο δύο ζωγράφων. Στον κυρίως ναό εντοπίζεται το έργο του Ιωάννη Παγωμένου, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή. Ο Παγωμένος ζωγράφισε μέσα σε περίπου 40 χρόνια περισσότερους από 30 ναούς στην περιοχή της δυτικής Κρήτης. Έργο του Παγωμένου αποτελεί και η τοιχογράφηση του Άγιου Νικόλαου της Μάζας.
Οι ζωγράφοι εκτελούσαν τα έργα τους κατά τους μήνες με καλοκαιρία, από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο, έτσι η ζωγράφιση ενός από τους 30 ναούς που σχετίζονται με τον Παγωμένο δεν θα έπρεπε να διαρκεί για περισσότερο από 6 μήνες. Η επιλογή των καιρικών συνθηκών αφορούσε στην μειωμένη υγρασία, που επέτρεπε την καλύτερη επεξεργασία των έργων. Καθώς συχνά εντοπίζεται βοηθός σε έργα του Παγωμένου το χρονικό διάστημα θα πρέπει να ήταν ακόμη μικρότερο. Μπορεί λοιπόν να φανταστεί κανείς ότι ο δημοφιλής αυτός ζωγράφος έβλεπε το σπίτι του μονάχα κατά τους χειμερινούς μήνες, καθώς ο φόρτος εργασίας του θα πρέπει να του επέβαλε έναν εποχιακό, νομαδικό τρόπο ζωής.
Από συμβόλαια που σώζονται από την περίοδο της Βενετοκρατίας αντλούνται χρήσιμες πληροφορίες για το επάγγελμα του ζωγράφου αλλά και για τον τρόπο ζωής του. Έτσι συχνά ο χορηγός πληρώνει για παράδειγμα για την διατροφή των ζωγράφων, οι οποίοι με την σειρά τους έχουν την ευθύνη τροφοδοσίας των μελών του εργαστηρίου τους. Δεν είναι ασυνήθης η κάλυψη των υλικών από πλευράς του ζωγράφου, με τον όρο ότι τα υλικά θα ήταν καλής ποιότητας, ενώ δεν λείπουν και οι περιπτώσεις που οι ζωγράφοι απαιτούν την πληρωμή της σκαλωσιάς για παράδειγμα από τον χορηγό. Οικονομικά οι ζωγράφοι της πρώιμης Βενετοκρατίας θα πρέπει να έβγαζαν σχεδόν τα διπλάσια από έναν εργάτη ανειδίκευτης εργασίας.
Το επάγγελμα ήταν συχνά κληρονομικό εντός της οικογένειας. Συχνά οι ζωγράφοι είχαν μαθητές, τους οποίους όφειλαν να διδάσκουν αλλά και να συντηρούν. Οι ζωγράφοι είχαν οι ίδιοι σημαντικές θεολογικές γνώσεις ενώ φαίνεται ότι είχαν αρκετή ελευθερία στην επιλογή και απόδοση των θεμάτων που ζωγράφιζαν. Ωστόσο συχνά τους υπέδειχναν και οι παραγγελιοδότες τα πιο ιδιαίτερα θέματα που ήθελαν να εικονίζονται μέσα στους ναούς που χρηματοδοτούσαν.
Η Διαδρομή της Βυζαντινής τέχνης
-
- Η Προδοσία. Νότιος τοίχος, ανώτερη τοιχογραφική ζώνη.
-
- Κτητορική παράσταση. Δυτικός τοίχος, νότια πλευρά, κατώτερη τοιχογραφική ζώνη. Το ζεύγος κρατά ομοίωμα ναού.
Αλίκαμπος
Ο Αλίκαμπος βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες των Λευκών Ορέων, σε υψόμετρο 310 μ. και σε απόσταση 40 χλμ. από τα Χανιά, στον δρόμο προς τα Σφακιά.
